YÖNLENDİRİLMİŞ ABARTI KURAMI

Yönlendirilmiş abartı

Yönlendirilmiş abartı, basit bir olgunun kasıtlı olarak büyütülmesi veya duygusal olarak çarpıtılması sonucu ortaya çıkan algı manipülasyonudur. Bu abartı biçimi, genellikle menfaat, dikkat çekme ya da yönlendirme amacı taşır.

Tanım

Yönlendirilmiş abartı, bir kişinin ya da grubun belirli bir çıkar doğrultusunda, gerçeğin küçük bir parçasını seçip onu orantısız biçimde büyütmesiyle oluşur. Kendiliğinden gelişen abartıdan farkı, bilinçli bir yönlendirme ve amaçlı bir kurgunun bulunmasıdır.

Örnekler

Fizyolojik ağız kokusunu hastalık gibi gösterip gargara satmaya çalışmak.
Basit bir tıbbi yan etkiyi genelleyip ilaca karşı toplumsal korku yaratmak.
Bir olayın yalnızca dramatik kısmını vurgulayıp sosyal medya etkileşimi sağlamak.

Abartı ile Farkı

Kendiliğinden abartı, bireyin yanlış yorum veya yoğun duygularla olayı kendi kafasında büyütmesidir. Yönlendirilmiş abartı ise dışsal bir yönlendirme veya çıkarla yapılan kasıtlı büyütmedir.

Sonuç

Yönlendirilmiş abartı, hem tıpta hem medyada hem de sosyal psikolojide karar süreçlerini çarpıtan önemli bir olgudur. Bu kavramın tanımlanması, bilgi kirliliğiyle mücadelede yeni bir terminolojik araç sunabilir.

       Bir basit gerçeği abartıp yönünü değiştirdiğiniz zaman tahrip gücü kazanır, ruhsatsız bir silaha dönüşür. Bu silah, sadece yönlendirildiği cahili vurur. Küçücük bir ayrıntı büyütülürse, olmayan bir düşman yaratılır. Burada amaç genellikle hedefteki birey veya kitlenin kurtuluş olarak gösterilen yöne doğru kaçmasını sağlamaktır.
        Dikkat ediniz: abartılan detay aslında yalan değil sıradan bir gerçek olduğu için, cahilin kapılması kolaydır.
       Korunmanın tek yolu bilgilenmek, aydınlanmaktır.
Murat Aydın, 2008

Ağız Kokusu Videosu Küçük Görseli

Fareli köyün mavalları başlığında çok sayıda yönlendirilmiş abartı yayınladım.

Yönlendirilmiş abartı'nın özellikleri nedir?

Bir bilgidir
Kesin olarak doğru bir bilgidir
Fakat abartılmıştır
Bir teklif ile biter.

Yönlendirilmiş abartı örnekleri nelerdir?

Örnek-1
Mikroplar zararlıdır. Arabanızın direksiyon ve vites kolu üzerindeki mikroplar ağzınıza kaçabilir. Bu sebeple dezenfektan araba spreyi kullanmak gerekir.
Dikkat ediniz bu cümlede hiç bir yalan yoktur. Konu hakkında cahil olan birisine araba spreyi satmak için hazırlanan bir yönlendirilmiş abartıdan ibarettir.
Arabanın içerisindeki mikropları gideriyoruz o halde neden oturma odasında dezenfektan kullanmayalım mı? Pazarda bakkalda markette alış verişte girdiğimiz dükkanda, bindiğimiz dolmuşta steril mi olmak zorundayız? Tuvalet temizliği sırasında eldiven mi giymeliyiz. Bir insan steril bir fanusun içinde yaşayabilir mİ? Elbette yaşayamaz. Mikroplar yaşantımızın gerekli bir parçasıdır. Milyarlarcası her gün ağzımıza girer. Hasta olmak için mikrop girmesi yeterli değildir.
Bu örnekteki yönlendirilmiş abartı konu hakkında cahil olanlara sprey satmak içindir.

Örnek-2
İçme suyu kireçlidir. Böbrek taşı da bir kireçtir. O halde çeşmeden su içerseniz böbrek taşı yapar. Safra taşı yapar, Diş taşı yapar. Bu sebeple falanca marka su filitresi kullanmak gerekir.
Dikkat ediniz bu cümlede hiç bir yalan yoktur. Fakat bir insan her gün bir avuç kireç yese bile böbreklerinde taş olmaz. Böbrek taşının ortaya çıkması için idrar pH sının yükselmesi gerekir. Eğer idrar pH sı yükselirse zaten siz kireç yemeseniz bile böbrekte taş oluşur.
Yukarıdaki yönlendirilmiş abartı örneği konu hakkında cahil olanlara su filitresi satmak içindir.

Örnek-3
Bir diş macununun içerisinde antifrizde kullanılan bir madde bulunduğu söylenmektedir.
Dikkat ediniz yukarıdaki cümlede yalan yoktur. Bu doğrudur. Fakat bu maddenin diş macunu içerisinde bulunması çok normaldir. Zaten çok sayıda diş macunlarında alkol türevi bu madde bulunmaktadır.
Yukarıdaki yönlendirilmiş abartı örneği konu hakkında cahil olanların belirli bir diş macununu kullanmasını engellemek içindir.

Örnek-4
Sigarada yüzlerce zehirli maddeden bir tanesi nikotindir. Nikotinik asit vitamin B prekürsörlerinden birisidir ve patlıcan benzeri sebezlerde bulunur.
Kapalı yerde sigara içme yasağına rağmen sigara tiryakilerini kendi iş yerine bağlamak için bir kahveci patlıcan yemeği müşterilerine yapıp satıyor. Dikkat ediniz kahveci ben sizin sigara ihtiyacınızı gidereceğim derken yalan söylemiyor. Fakat patlıcan yiyerek sigara açlığı gidermek veya terk etmek mümkün değildir. Abartıyor. Ve cahili kazanıyor.

Örnek 5:
Kokakolada E4x5 katkı maddesi vardır. Bu madde zehirlidir fakat marketlerdeki jelibon, kola ve sucukta bulunmaktadır. Sakın kola içmeyin.
Bu bilgilerin hiç birisi yanlış değildir. Gerçekten de bu ürünlerde bazı katkı maddeleri vardır. E ile başlayan numaralar verilmiştir. Fakat bu maddeler bulunması gereken sitrik asit, kazein veya bir başka kimyasal maddedir. Sağlığa hiçbir zararı yoktur. Bu abartı internette çığ gibi büyüyen bir zincir mesaj trafiğine dönüşebilir ve bir çok firmanın haksız yere canını yakabilir. Sadece cahil insanlar bilmedikleri ve ispat edilmemiş dedikoduları elden ele gezdirir.

Örnek 6:
Flor toksiktir. Diş macununda da flor vardır. O halde dişlerinizi fırçalamayınız. Size satılmak istenen florsuz macunla fırçalayınız
Yukarıdaki iki bilgi de doğrudur. Hem flor toksiktir hem de diş macununda flor vardır. Fakat çıkartı yanlıştır, abartıdır.

Örnek 7:
Endodontik mikroskop terimi telafuz edilirken karşı tarafın zihninde oluşan teknolojik hayranlık ticari pirime dönüştürülmektedir. Bu terim ticari yönlendirilmiş bir abartıdır.
Mikroskop, optik bir cihazdır 10 -6 metre capındaki cisimleri görünür yapar. Bir dişin içini x10 defa büyük gösteren bir merceğe mikroskop ismi veriliyorsa, kendi yaptığı işi büyük göstermek, sanki mikro mertebesinde çalışıyormuş intibası yaratmak, sonra da bunu paraya çevirmek için söyleniyordur.

Başka örnekler:
Antiseptik buzdolabı boyası
Antiseptik diş fırçası kılı
Antiseptik yorgan kılıfı
Probiyotik, prebiyotik, himalaya tuzu, karbonhidrat diyeti, deve idrarı, biyorezonans vesaire

Yönlendirilmiş abartı kaç kişiyi etkiler?

       Bir kişi yönlendirilmiş abartı ile bir cahili etkilerse, bu şahıs kendisi gibi bir çok cahili gönüllü olarak etkiler. Yani cahil okyanusunda bir tsunami oluşur. Bu dalga ancak aydınlık beyinlerde söner.
    Yönlendirilmiş bir abartı yeterince uygun birisinin diline düşerse, kontroldan çıkar, tahmin edilemeyecek kadar çok sayıda insana ulaşır. Her yalan tekrarlandıkça kendini tescil eder ve giderek daha da gerçek zannedilir. Bu sebeple yönlendirilmiş abartı patlama şeklinde yayılabilir. Tehlikesi buradadır.
    Yönlendirilmiş abartı bilgili insanı etkilemez. Müdürü, mühendisi, baş hekimi, profesörü, baş bakanı, devlet başkanlarını, eşinizi, kızınızı, bakkalı, doktoru kolayca etkiler. Yegane istisna bilgili insandır. Çünkü alim tahkik eder, cahil ise sadece taklit eder.

Yönlendirilmiş abartıyı fark edince ne yapmak lazım?

Bu abartının ulaştığı yere bilgi ile ışık gönderin, insanları aydınlatın, anlatın, öğretin. Size bunu getireni listenin sonuna yazın. Çünkü o artık hipnotize olmuştur. Siz, bu abartının etkisi altına alması muhtemel topluluğa dönük uyarı yapın.

Yönlendirilmiş abartı dedikodu mudur?

Hayır bir dedikodu değildir.

	Dedikodu	Yönlendirilmiş abartı
Kasıt var mıdır?	Hayır	Evet
Çıkar var mıdır?	Hayır	Evet
Gerçek midir?	Hayır	Evet
Neden söylenir?	Bireysel tatmin	1) Bilgiyi sahiplenmek 2) Bilgiyi satıp pirim talep etmek 3) Bilgi ile övünmek
Bilgi midir?	Evet	Evet
Söyleyenin ne söylediğini kavraması gerekir mi?	Evet	Hayır
Tarih zamana bağlı mıdır?	Evet	Hayır
Ortaya çıkınca söner mi?	Evet	Hayır
Günah mıdır? veya etik olarak ayıp mıdır?	Evet	Hayır

İnsanlar cahil bile olsa neden her duyduğu abartıyı dağıtır, yayar?

Flaş (çarpıcı) bilgide 2 kuvvet vardır. Birincisi bilginin kendisi flaştır. Örneğin, bir marul tarlasındaki bitkilerin sarardığını söylediğinizde bilginin kendisi cazip değildir. Fakat marul tarlasının bir saat içinde birden bire sarardığını söylerseniz flaş bilgi vermiş olursunuz. İnsanların flaş bilgiyi hiç kimseden bir karşılık beklemeden etrafa yaymayı bir borç bilirler , severler.

İkinci sebep ise flaş bilgiyi söylerken karşısındaki insan üzerinde hayret ve itaat gözlemek abartıyı yayan insanın duygusal ihtiyacıdır. Bir cahil duyduğu yönlendirilmiş abartıyı başkasına yetiştirirken verilmeyen görevini yapmaktadır, duygusal olarak orgazm olmaktadır. Örneğin bu güne kadar başkaları veya toplum tarafından dikkate alınmamış bir cahil, yaşadığı topluluk içerisinde bir gecede marul tarlasının nasıl sarardığını anlatırken her kes tarafından dikkatle izlenir, dinlenir, dikkate alınır, ilgi görür, kendisine sorular sorulur, o soru cevaplar. Bu ilgi bir cahilin dedikodu yapması için yeterlidir.

Yönlendirilmiş abartıyı kimin başlattığı önemli mi?

Aslında pek önemli sayılmaz. İster bakkalın oğlu gece rüyasında gördüğü bir rüyayı yönlendirerek abartsın, ister cahil bir doktor kafasındaki hurafeleri nakletsin. Fark etmez. Fakat doktorunki azıcık daha darbeli bir tsunami yapar. Veya kuvvetli bir yangın gibidir, söndürmesi zor olur. Üzerine çok bilgi dökerek zorlukla ve yavaş söndürebilirsiniz. Yorulursunuz.
Yönlendirilmiş abartıyı başlatan bunu etrafa yayandan daha fazla pirim yapmaz. Ancak başlatan şahıs kamuya mal olmuş bir insan ise ve ayni veya benzer abartıları yaymaya devam ediyor ise bu durumda bir anda Nostradamus kadar ilgi görmeye başlar. Bu durumda hızını alamayıp, sadece yanlış bildikleri değil bilmediklerini de yaymaya başlayabilir. Bunun durdurulması çok daha zordur.

Ben yönlendirilmiş abartı üretebilir miyim?

Elbette evet. Bireyin korkuları ile sizin beklentinizi birleştiriniz.
Mesela karşınızdakinin ne yapmasını istemiyorsunuz? Rakip firmanın şekerlemesini kullanmasın istiyorsunuz. Peki. O halde karşınızdakinin korkuları ile sizin beklentinizi eklemleştiriniz. Mesela her insan kanserden korkar. Baklava boyası suni olduğu için kanser yapabilir. O halde falanca bisküvit veya şekerlemenin içinde suni boya vardır kanser yapar deyiniz. Yalan söylemediniz. Doğru olduğuna yemin edebilirsiniz. Hatta söylediklerinizin doğru olduğunu ispat bile edebilirsiniz. Suni boyanın kanserojen olduğu yolunda düzinelerce destekleyici yayın bulursunuz. Söylediğinize sayısız insanın inandığını göreceksiniz. Dikkat ediniz hepsi konu hakkında cahil olan insanlardır. Sizi sadece bilgili bir insan durdurabilir.

Diş hekimliğinde yönlendirilmiş abartılar nelerdir?

Aldehite yönlendirilmiş toksik abartı: Pazarı genişletmek daha fazla ve farklı malzeme satmak için kök kanalı dolgu maddelerinde aldehitler öcü gibi gösterilmektedir. Aldehitli kök kanalı dolgu maddeleri kötülenmektedir. Halbuki bir parfüm sıkmak, ile kana geçen aldehit miktarı, bir kök kanalı dolgu maddesinden açığa çıkacak olandan binlerce defa fazla olsa gerekir.

P. gingivalis ilişkili abartılar:
P. gingivalis'e yönlendirilmiş diyabet abartısı:
P. gingivalis'e yönlendirilmiş düşük ağırlıklı erken doğum abartısı:
P. gingivalis'e yönlendirilmiş serebral infarkt abartısı:
P. gingivalis'e yönlendirilmiş kronik obstrüktif akciğer hastalıkları abartısı:

P. gingivalis isimli bakterinin şeker hastalığı yaptığına dair hiçbir delil yoktur. Mevcut bütün yayınlar basit birer istatistik veya kontrol grubu olmayan deneylerden ibarettir. Buna rağmen kendini önemli göstermek ve mesleğini önemsetmek için bir grup periodontolog ve hep ayni derginin yazarları tarafından seri üretim makale yayınlanmaktadır. Bu yayınlar bilim desteği kusurlu olmasına rağmen hep ayni yazar tarafından, hep ayni ekole mesup dergiler tarafından ve hep aynie ditörler tarafından yayınlanmaktadır. Sanki bir grup diş hekimi sistematik bir yönlendirilmiş abartı üretmektedir. Bu yayınların bilim eksiği üzerine sayfalar dolusu delil vardır. (kaynak: Aydın M. Prophyromonas gingivalis. Ed. Cengiz, Mısırlıgil, Aydın. Tıp ve Diş hekimliğinde genel ve özel Mikrobiyoloji. Konu: 72, Sa: 633-644. Güneş yayın evi Ankara 2004 )

C. albicans'a yönlendirilmiş kök kanalı infeksiyonu abartısı. C. albicans kök kanalı infelksiyonu yaptığına dair hiçbir delil yoktur. Sadece varlığı sebebiyle patojen ilan edilmiştir. Hiç kimse deliliniz nedir diye sormamıştır. Kök kanalında kandidaları patojen ilan eden yayınların nasıl eksik oldukları bu kaynakta ele alınmıştır: Kaynak: Aydın M. Candida cinsi mantarlar. Ed. Cengiz, Mısırlıgil, Aydın. Tıp ve Diş hekimliğinde genel ve özel Mikrobiyoloji. Konu: 133, Sa: 1109-1118. Güneş yayın evi Ankara 2004

Bitki çayı zararlıdır yönlendirilmiş abartısı: Bitki çaylarını fazla içerseniz zehirli olabilir diye söylenti çıkardılar. Halbuki her şeyin fazlası zararlıdır. Fazla miktarda su bile içilse insanı öldürebilir.

Marifetlerim Murat Aydın Diyorki Ana sayfa